Als jaarlijks een E3 wielerklassieker wordt gereden, als er in Rekkem-Ferrain een grenspost ligt, als het natuurreservaat de Gavers vandaag mooi ligt te wezen, als er langs de snelweg een muur van bedrijven en bedrijvenzones als paddenstoelen uit de grond schoten, dan is dat alles – en nog veel meer – te danken aan de E17 die vroeger bekend stond als de E3. Het was minister van Openbare Werken Jos de Saeger die vijftig jaar terug het tricolore lint doorknipte en daarmee ook de hele maatschappij richting een nieuwe era stuurde en stuwde. De steen die verlegd moest worden, werd verlegd.
Wout Maddens, voorzitter van Leiedal, wijst erop hoe groot het impact was van ‘de streep’ voor mens en regio, voor bedrijven en organisaties. Wat 5G, de huidige technologische snelweg is voor de jonge generatie, was de E3 voor de vorige klasse. De gevolgen gingen bijzonder ver. De mobiliteit veranderde op vijftig jaar van sluimerend naar dynamisch. Naar Gent rijden kon nu in een minimum van tijd en niet langer langs de oude rijksweg die Kortrijk met de Arteveldestad verbond. Het Franse Rijsel lag plots binnen handbereik. De jongere generatie kan het zich niet meer voorstellen.
Ook de ruimte rondom de snelweg werd moeiteloos opgevuld met een parelsnoer vol van bedrijvigheid. De infrastructuur met tientallen bruggen en wegen, zorgde voor een inktvlekeffect en ontsluiting alom. Burgers, bedrijven en overheden omarmden elkaar figuurlijk richting nieuwe welvaart.
Een snelweg van verhalen
Om een halve eeuw E17 passend te herdenken, worden er in de zomer van 2023 tal van culturele en andere activiteiten georganiseerd. In die context doet onder meer Griet Vanryckegem, voorzitter van zuidwest, een warme oproep naar de inwoners van de regio om ook een snelweg van verhalen mee te helpen realiseren: “Het verhaal van 50 jaar E3/E17 vinden we terug in de herinneringen van de vele tijdsgenoten”, aldus Griet Vanryckeghem. “Herinner je je eerste rit op de nieuwe snelweg? Leerde jij fietsen op het asfalt van de nieuwe snelweg? Werkte je mee aan de aanleg van de E3? Of heb je nog verhalen, foto’s of video’s over de aanleg van de snelweg? Deel je verhalen met zuidwest of dien als erfgoedvereniging, kunstenaar, buurtwerking, socio-culturele vereniging een aanvraag in voor projectsubsidies om het erfgoed van 50 jaar snelweg kenbaar te maken. Of kom naar het E17-café en deel je verhalen op dinsdag 6 december in De Gavers.”
De verzamelde verhalen zullen door de culturele vereniging zuidwest via diverse kanalen verspreid. Zo kan iedereen eind augustus 2023 een gratis 50 jaar E17-magazine bekomen. Er komt ook een podcast en in september 2023 kun je naar een authentieke drive-in komen om de verhalen via je autoradio te beluisteren. De verhalen zijn ook te ontlenen op audiocassettes met een walkman.
“In augustus en september 2023 opent een centrale expo in The Square in de Luipaardstraat in Kortrijk,” vult Filip Vanhaverbeke, algemeen directeur van Leiedal aan. “De expo werpt een blik op de impact van de snelweg op de territoriale ontwikkeling van de regio en haar toekomst (aan de hand van historisch beeldmateriaal, getuigenissen, kaartmateriaal, verbeeldende visualisaties), de toekomst van mobiliteit en demo’s en usercases van bestaande state-of-the-art mobiliteitsproducten.”
Verleden en toekomst
Daarnaast staan ook nog een hele reeks artistieke interventies op de agenda. Een aantal kunstenaars en ontwerpers zullen reflecteren op het verleden en de toekomst van de snelweg. “Maud Vanhauwaert en Jelle Jespers ontwikkelen in opdracht van zuidwest parlevinkende praatpalen,” vertelt Marnix Theys, coördinator van zuidwest. “Deze worden verspreid op onverwachte plekken in de regio. Inwoners worden uitgenodigd om op bepaalde momenten hun verhaal te komen vertellen aan de praatpaal. De verhalen worden verwerkt tot een script waarbij de 5 praatpalen als het ware met elkaar aan de praat gaan. De 5 praatpalen met hun conversatie vormen zo een installatie die kan rondreizen in de regio.”
“In opdracht van Leiedal zal een kunstenaar landschappelijke en zichtbare artistieke interventies doen langs de snelweg zelf,” vervolledigt Filip Vanhaverbeke. “Deze zullen de bedrijvigheid die ingeplant werd langs de snelweg in de kijker zetten. De aanleg van de E17 betekende een stimulans voor het ondernemerschap in de regio en zorgde mee voor welvaart. Uiteraard komen ook een aantal andere gevolgen aan bod: de knip in bepaalde gebieden, de ecologische impact maar ook de aanleg van de Gavers door de beslissing om alle zand op één plaats te ontginnen.”
Startschot in 1966
De blijde intrede van de autosnelweg dateert van 1972, maar de voorbereidende werken begonnen al veel vroeger. De Intercommunale Vereniging voor de Aanleg van de E3 ging van start op 1 februari 1966. Het kantoor bevond zich in een oud herenhuis aan de Henri Nolfstraat in Kortrijk. Drie medewerkers, waaronder de Kortrijkse ingenieur Herwig Caus, begonnen de werkzaamheden maar hadden voor de rest niets. Geen materiaal, laat staan een PC of een mobiele telefoon. Er was zelfs geen elektronische rekenmachine of een kopieertoestel in die tijd. Er was enkel een vaag idee over de aanleg van iets wat een autostrade heette.
In dat jaar lag er welgeteld één autosnelweg in ons land: Brussel-Oostende, in 1956 opengesteld. De meeste steden in onze provincie hadden toen zelfs nog geen ringweg. Het was pionieren in de echte zin van het woord. In juni 1966 volgde de eerste spadesteek in Rekkem, waarmee de aanleg van de E3 echt kon beginnen. Over het ganse traject werden toen 10.000 percelen grond onteigend. In het Kortrijkse werden zes hofsteden onteigend en met de grond gelijk gemaakt. “Een pijnlijk dossier, want menselijk gesproken was dat een drama”, getuigde Caus achteraf. “Zelfs als de bulldozers het erf opreden waren er mensen die niet wilden wijken. Eén iemand is zelfs ter plaatse bezweken. Maar in die tijd was alles anders: van milieuvoorschriften hadden we nog nooit gehoord en bouwvergunningen waren eenvoudiger. De intercommunale had wel geld, veel geld, ter beschikking. Grote en middelgrote steden langs het parcours moest op basis van leningen budgetten vrij maken. En in Brussel was er een minister voor Openbare Werken aan de slag (CVP-er Jos De Saeger) die wilde dat de zaken vooruit gingen.”
De inbreng van de Gavers
In de aanleg van de E3 speelde het huidige natuurreservaat de Gavers, dat toen nog een moerassig gebied was, een cruciale rol. In West-Vlaanderen had je vooral kleigrond die moeilijk, lees onmogelijk, te ontgraven bleek en tevens ongeschikt was voor herverwerking in ophogingen. Er was nood aan 5 miljoen kubieke meter grond om het dossier vooruit te helpen. Het huidige gebied rond de Gavers had een uitermate geschikte zandachtige bodem. Over een terrein van 80 hectare lag er vooral veel zompige grond en weilanden die niet geschikt waren voor de landbouw. Hier vonden de ingenieurs en aannemers de aarde die gezocht werd om de grondwerken van de E3 vorm te geven, maar vooral ook om de ophogingen te realiseren. Met speciaal, van uit de VS aangevoerd materieel en hoogtekranen, werden de werken aangevat.
Juridisch steekspel
Dat alles liep niet bepaald van een leien dakje, met een groot juridisch geschil als exponent. Hoofdaannemer Jan De Nul had de aanbesteding voor de aanleg gewonnen voor een bedrag van toen 467 miljoen Belgische frank. De firma kreeg de grond ter beschikking, maar zei bij de uitvoering van de werken dat de aangedragen grond van de Gavers niet geschikt was om ophogingen te realiseren.
Bijna vijftien jaar werd daarover geprocedeerd bij de rechtbank. Vijftien jaar ellende. Finaal is er op één vergadering van een half uur, en in aanwezigheid van de toenmalige directie en het Rekenhof, een compromis uit de bus gekomen. De aannemer werd in het gelijk gesteld en kreeg zodoende zoveel meer geld toegezegd. Daarmee was de kous af.
Alle info op www.50jaare17.be
