De hoge voedingsprijzen hebben de supermarkten geen extra winst opgeleverd, integendeel. Wel konden sommige voedingsbedrijven ervan profiteren. Ondernemingen als pastaproducent Soubry of aardappelverwerker Clarebout zagen hun winst in 2022 verveelvoudigen. Tot die conclusie komt econoom Olivier Malay, die lesgeeft aan de Franstalige universiteit ULB. Hij dook in de jaarrekeningen van duizenden bedrijven om erachter te komen wie profiteerde van de prijsstijgingen die de winkelkar veel duurder maakten. Zijn studie zal worden gepubliceerd door de denktank Minerva.
“Inflatie is een transfer van rijkdom”, concludeert Malay, die ook verbonden is aan de vakbond ACV Voeding en Diensten. “In België hebben zeven grote bedrijven hun winst sterk zien toenemen. De prijsverhogingen van voedingsmiddelen komen dus niet uit de lucht vallen.”
Malay analyseerde met behulp van speciale software duizenden individuele jaarrekeningen die openbaar gemaakt worden via de Balanscentrale van de Nationale Bank. Zijn eerste conclusie is dat de supermarkten niet van de prijsstijgingen geprofiteerd hebben. In 2022 lag hun winst lager dan in de voorgaande vier boekjaren, ook als abstractie gemaakt wordt van de lagere verkoopvolumes.
De hogere prijzen leverden de supermarkten 2,49 miljard euro aan extra inkomsten op. Maar hun uitgaven namen met 2,63 miljard toe. Voor een deel omdat hun leveranciers hogere prijzen vroegen, maar ook omdat energie, transport, huur en arbeid duurder werden. Dat de boze boeren recent hun pijlen richtten op de supermarktketens, was dus niet helemaal terecht.
Clarebout Potatoes wint
De volgende schakel in de keten zijn de voedingsbedrijven. Die boekten in 2022 zo’n 662 miljoen euro meer winst dan het jaar voordien. Een stijging met 33,2 procent. Maar achter het gemiddelde gaat een grote variatie schuil. Slechts 46 procent van de voedingsbedrijven heeft in 2022 meer winst geboekt dan in 2021. De stijging is sterk geconcentreerd bij de 200 grootste bedrijven in de sector. Hun rentabiliteit lag ruim een kwart hoger dan in de voorgaande vier jaren.
Malay heeft zeven bedrijven geïdentificeerd die een buitengewoon grote winststijging optekenden. De grootste winnaar is Clarebout Potatoes. Dat bedrijf boekte in 2022 een bedrijfswinst van 167 miljoen euro, terwijl dat in de vier voorgaande jaren gemiddeld 1,3 miljoen was. Bij Agristo en Lutosa, twee andere aardappelverwerkers, deed zich iets gelijkaardigs voor. De top 7 wordt vervolledigd door zetmeelproducent Tereos, pastaproducent Soubry, de Tiense Suikerraffinaderij en de Belgische divisie van de internationale producent van voedingsgrondstoffen Cargill.
Die zeven bedrijven zagen hun bedrijfswinst en winst na belasting verzesvoudigen. Malay benadrukt dat er grote Belgische voedingsbedrijven zijn waar de winst niet of minder steeg. “What’s Cooking, Greenyard, La Lorraine of The Pork Group staan niet in dit rijtje.”
Graaiflatie?
De zeven bedrijven hebben iets gemeenschappelijks, zegt Malay. “Ze zijn koplopers binnen hun sector.” Dat betekent dat ze relatief veel marktmacht hebben. Tereos, Tiense Suiker en Cargill maken deel uit van grote internationale groepen. Ook zij moesten de leveranciers van grondstoffen meer betalen. Maar hun inkomsten namen sterker toe dan hun uitgaven. Tereos, bijvoorbeeld, zag zijn inkomsten met 426 miljoen euro toenemen, terwijl de uitgaven met 168 miljoen aangroeiden. Voor de zeven bedrijven samen namen de inkomsten met 40,2 procent toe, de uitgaven met 34,8 procent.
Toch is Malay terughoudend om dat als ‘graaiflatie’ te omschrijven. “Strikt genomen kan de winsttoename nog andere oorzaken hebben. Maar erg waarschijnlijk is dat niet. Dat hun marge is toegenomen, ligt meer voor de hand.”
Dat ook de Belgische divisie van Cargill haar winst zag verveelvoudigen, bevestigt de vaststelling dat vier grote internationale leveranciers van voedingsgrondstoffen sterk geprofiteerd hebben van de stijgende voedingsprijzen. De Amerikaanse multinational Cargill maakt deel uit van dat viertal, dat ook bekend staat als de ABCD-groep (de andere zijn ADM, Bunge en Dreyfus). Zij beheersen de wereldwijde handel in graan, de grondstof voor brood, pasta en gebak. De VN-Conferentie inzake Handel en Ontwikkeling heeft uitgerekend dat die bedrijven hun winst in twee jaar zagen verdubbelen tot 13 miljard dollar.
“Met die stijging droegen ze dus bij aan de stijgende supermarktprijzen in 2022”, zegt Malay. Dat heeft ook te maken met speculatie. Als de financiële resultaten worden meegerekend, steeg de winst sterker dan wat met de normale bedrijfsvoering werd verdiend. De ABCD-bedrijven boekten extra winsten door handig in te spelen op prijsschommelingen.
Voor Malay zou een belasting op uitzonderlijke winsten in de voedingssector te overwegen zijn. “Je zou er bijvoorbeeld aan kunnen denken om winst hoger te belasten als er sprake is van een verdubbeling of meer. In de energiesector werden de uitzonderlijke winsten wel afgeroomd, dus waarom niet in de voedingssector?”
Voedingsinflatie was nooit hoger
Voeding steeg in België vorig jaar sterker in prijs dan in de buurlanden.
Voeding werd vorig jaar 12,3 procent duurder. Daarmee lag de Belgische voedingsinflatie in 2023 hoger dan ooit tevoren, en ook hoger dan in de buurlanden. Het gemiddelde van de buurlanden bedroeg 11,5 procent. De cijfers staan in het jaarverslag van het Prijzenobservatorium.
Het tempo van de voedingsinflatie is in de loop van 2023 wel gaan dalen. Dat komt doordat de prijs voor voedingsgrondstoffen, die in 2022 piekte, in de loop van 2023 verder is afgenomen. Tussen juni 2022 en oktober 2023 halveerde de prijs van landbouwgrondstoffen. Maar dat heeft slechts geleid tot een stabilisering van de levensmiddelenprijzen, niet tot een daling. “Sommige productiekosten, zoals lonen, dalen niet. Dat kan een verklaring zijn”, stelt het Prijzenobservatorium.
De prijzenpiek van de voedingsgrondstoffen verklaart ook de winstexplosie bij sommige voedingsbedrijven. Op het hoogtepunt lagen die prijzen 80 procent hoger dan in 2015, terwijl de voedingsindustrie zijn prijzen in die periode met 40 procent verhoogde. Voor de consument lag de stijging nog iets lager.
De totale inflatie op basis van de Europese definitie kwam in België vorig jaar uit op 2,3 procent. Dat was minder dan in de buurlanden, waar het cijfer op 5,7 procent uitkwam.
