“Wie van wijn wil leven, moet veel geduld en stalen zenuwen hebben.” Met de precisie van een kapper die een haarlok modelleert, knipt wijnboer Reinout Moonen (49) enkele twijgjes bij. De stralende voorjaarszon heeft de eerste knoppen doen openbreken. “In de Kempen warmt de bodem sneller op dan in de rest van het land. Dat zorgt ervoor dat de druiven sneller ‘wakker worden’ en langer kunnen rijpen – tenminste, als late nachtvorst geen roet in het eten gooit.”
Terwijl Reinout ons zijn bescheiden domein in Lille laat zien, praat echtgenote Annick Milis (45) ons bij over de financiële kant van het verhaal. “Als je een gezin van vier wil onderhouden, moet je eigenlijk 5 hectare aan wijnranken hebben. Wij zitten nu aan 1. Daarom hebben we allebei nog een job hiernaast: mijn man is wegenwerker, ikzelf ben grafisch ontwerper. Dit doen we na de uren en in het weekend. Voltijds boeren blijft onze droom, maar daar zijn we nog niet. 2024 was een heel slecht jaar. Niet alleen voor ons, voor alle Belgische wijnboeren.”
Nieuwe cijfers van de FOD Economie bevestigen: 2024 was een gitzwart jaar voor de Belgische wijnsector. De productie daalde met 64 procent, tot 1,2 miljoen liter. De late nachtvorst en een kletsnat voorjaar hebben de productie in twee provincies zelfs bijna volledig weggevaagd: in Antwerpen (-83 procent) en in Luxemburg (-90 procent). De Antwerpse wijnboeren produceerden vorig jaar samen 20.300 flessen witte wijn en schuimwijn, 3.800 flessen rode wijn en 3.000 flessen rosé. Dat zijn 27.100 flessen, of amper anderhalve procent van de Belgische productie.
Dat de Antwerpse wijnbouw erg traag tot bloei komt, is niet alleen de schuld van het kwakkelende weer. De provincie mist open ruimte, hellingen en een sterk regionaal merk. “Kempense wijn blijft voor veel mensen een eigenaardigheid. In de eerste plaats voor Kempenaars zelf”, merkt Reinout laconiek op.
“Kempense wijn blijft voor veel mensen een eigenaardigheid. In de eerste plaats voor Kempenaars zelf.”
Reinout Moonen
Tegelijk neemt het aantal wijnboeren in de provincie Antwerpen jaar na jaar toe: van 9 in 2018 tot 24 vandaag. Dat gaat zowel om professionele wijnboeren als commerciële hobbyisten. Ook de beplante oppervlakte staat op een recordhoogte: de wijngaarden in de provincie bestrijken samen 44 hectare, of 63 voetbalvelden. Ongeveer de helft daarvan is in handen van de twee ‘grote’ domeinen: Oud Conynsbergh in Boechout en Vigna Wijn in Wijnegem. Het zijn de twee kroonjuwelen van de Antwerpse wijnbouw, hoewel de hevige voorjaarsbuien vorig jaar ook meer dan 80 procent van hun productie hebben weggespoeld.
Microbrouwers
Oud Conynsbergh en Vigna Wijn zijn de uitzonderingen. Het gemiddelde Antwerpse wijnbouwbedrijf heeft amper 2 hectare aan wijnstokken en brengt tijdens een topjaar slechts 7.000 flessen op de markt. Wijnboer Bert Vande Meerssche (46) uit Kasterlee is zo’n ‘microbrouwer’. We treffen hem aan tussen de vaten, pompen en persmachines tijdens een groepsrondleiding op zijn domein. De wijngaard zelf is 1,5 hectare groot. “Ik werkte jarenlang als onderzoeker aan de KU Leuven, maar sinds twee jaar is dit mijn voltijdse job”, zegt hij.
Bert startte als wijnboer in 2018, en hij is lang niet de enige in de streek. In de groene zuidrand van Kasterlee zijn al drie bedrijven actief en een vierde is op komst. Ook Walterus, het wijndomein van Reinout en Annick, ligt vlakbij. Hier, in het ‘Napa Valley van de Kempen’, zitten de piepkleine wijngaarden geprangd tussen de velden, de bossen en de lintbebouwing. En toch stijgt het aantal wijnstokken elk jaar opnieuw.
“Vroeger zag ik die andere bedrijven als concurrenten, nu niet meer”, zegt Bert. “We hebben er allemaal belang bij om deze streek op de kaart te zetten. Iedereen kent de Moezel als wijnstreek, maar dat komt niet door één boer, hè. Je moet met veel zijn. Wat daar kan, kan in de Kempen ook.”
Belevingsbusiness
Maar is het wel rendabel, wijn verbouwen op zo’n klein domein? Volgens wijnkenner Alain Bloeykens moeten kwekers de 10-10-10-regel honoreren. Dat wil zeggen: een domein van minstens 10 hectare groot, 10 jaar oud en een verkoopprijs van minstens 10 euro per fles. “Daarom zullen hobbyisten en kleinere spelers in de toekomst uitvallen”, voorspelde Bloeykens drie jaar geleden.
“Wij verkopen niet alleen een vloeistof, maar ook een beleving, een verhaal en een streek.”
Bert Vande Meerssche
Wijnboer Bert gaat niet akkoord. “Als je geen rampjaren hebt zoals 2024, kan je met anderhalve hectare aan wijngaarden perfect overleven als ondernemer. Tuurlijk, je kan 7.000 flessen aan 10 euro verkopen in de winkel. Maar tijdens een evenement, een degustatie of een rondleiding brengen diezelfde flessen veel meer op. Wij verkopen niet alleen een vloeistof, maar ook een beleving, een verhaal en een streek. Dat is het leuke aan de stiel.”
Bert weet dus wat doen. “Ik was eigenlijk van plan om dit jaar een extra hectare wijngaard aan te planten, maar ik heb mij bedacht. Die extra hectare ga ik volplanten met wilde kruiden en bloemen. Hier aan de achtergevel komt dan een dakterras om alles te bewonderen.”
Ook andere wijnboeren in de streek zien hun sector meer als een belevingsbusiness. Je moet al goed zoeken om iemand te vinden die meer dan de helft van de omzet uit de zuivere verkoop van flessen haalt. De rest van de inkomsten halen ze uit rondleidingen, bedrijfsevenementen, overnachtingen, proefmomenten of het ter beschikking stellen van apparatuur voor andere kwekers. Walterus in Lille heeft bijvoorbeeld een eigen stokerij en een glamping.
Wijngaarden, hoe klein ook, geven extra cachet aan een zaak. Ze stralen luxe en authenticitiet uit. Daarom zal je in Antwerpen vooral biologische, duurzame en exclusieve wijnen vinden. Pesticiden worden vermeden: ze beschermen de planten, maar besmeuren het merk.
Niet voor miljonairs
Tegelijk blijft de sector erg risicovol en kapitaalintensief, zeker voor kleine Antwerpse bedrijven die weinig schaalvoordelen genieten. Het weer is grillig, het materiaal kost handenvol geld, de loonwerkers zijn moeilijk te vinden en de eerste flessen volgen pas vijf jaar na de aanplanting. De nevenactiviteiten van al die wijnbouwbedrijven, zoals horeca en materiaalverhuur, zijn net zo goed financiële buffers tegen rampjaren als 2024.
“Als je als wijnboer miljonair wil worden, dan moet je starten als miljardair.”
Bert Vande Meerssche
“Wil je wijnboer worden? Maak dan een businessplan en trek vervolgens een derde van de verwachte opbrengt af”, is de goede raad van Romain Rutten van domein Eersselshof. Ook Bert tempert de verwachtingen voor beginnende wijnboeren: “Vorig jaar bleef ongeveer 100 kilo van mijn oogst over. De spreeuwen gingen er uiteindelijk mee lopen. Deze stiel doe je vooral uit idealisme en passie. Als je als wijnboer miljonair wil worden, dan moet je starten als miljardair.”
