De klimaattop in Glasgow is uitgelopen op een diepe teleurstelling. Volgend jaar in Egypte zal er een enorme doorbraak moeten komen om de opwarming van de aarde te beperken tot anderhalve graad Celsius. De top in Egypte kan alleen slagen als financiële instellingen onmiddellijk een stop zetten op de financiering van nieuwe steenkoolmijnen of ontginningen van olie- en gasvelden, als bedrijven hun bestaande activiteiten vergroenen en overheden fossiele subsidies afbouwen. Hoog tijd om de fossiele verzorgingsstaat te ontmantelen.
Dat is in Glasgow niet gelukt. Energiemaatschappijen, luchtvaartmaatschappijen en fossiele industriële ondernemingen presenteerden er graag klimaatplannen waarin we nog steeds afhankelijk blijven van bruine bronnen. Beloftes van negatieve emissies, zoals ondergrondse opslag van CO2 en het planten van bomen in de toekomst, zijn slechts een doekje voor het bloeden. Er zijn ook grote financiële instellingen die zwaar leunen op fossiele activa en soortgelijke ‘net-zero’-statements publiceren. Zo wordt de noodzakelijke en diepe herstructurering van de fossiele economie vakkundig van tafel gewerkt.
Aan(deel)houder wint?
Wat op korte termijn misschien rationeel is met het oog op de aandeelhouder, is desastreus voor het klimaat, voor de economie, de overheidsbegroting en financiële stabiliteit. Eerder vroeg dan laat zal een grote voorraad fossiele assets in de boeken komen als ‘stranded assets’, onverkoopbaar schroot. Daar heeft de aandeelhouder toch ook niets aan?
Om te vermijden dat dat schroot zorgt voor faillissementen en massale werkloosheid, is een krachtig en consistent transitiebeleid nodig. Veel overheden zijn nog te gul met subsidies en (accijns)vrijstellingen voor de fossiele sector. Een substantiële CO2-taks om markten de goede kant op te sturen ontbreekt vaak. Het zachte beleid heeft nog niet veel opgeleverd.
Kracht van het grote geld
Dat burgers gemotiveerd worden om te investeren in zonnepanelen, thuisbatterijen en warmtepompen is een goede zaak. Maar de echte verandering moet komen van het grote geld. Dat is een vloek en een zegen tegelijk. De duurzame transitie kan niet zonder een ondernemende overheid met grote publieke fondsen die groene innovaties aanjaagt, nieuwe markten creëert en daartoe investeringen doet in alle sectoren van de maatschappij. Het zijn die groene investeringen die voor nieuwe en extra ‘jobs, jobs, jobs’ moeten zorgen, zodat ook burgers de omslag naar een groenere wereld kunnen meemaken.
Maar de inzet van grote publieke fondsen kan door overheden ook worden aangegrepen om opnieuw weg te lopen van het uitfaseren van de fossiele economie. Het is een langdurig misverstand om te denken dat een duurzame economie bereikt wordt door (alleen) de groene koplopers te helpen. De transitieleer is duidelijk: beprijzing, normering, en dan pas subsidiering van het alternatief is de volgorde om per publieke euro zoveel mogelijk klimaatwinst te boeken.
Rol van de centrale banken
Ook centrale banken en toezichthouders kunnen veel beter. Met het “marktneutraal” opkopen van obligaties hebben centrale banken de afgelopen jaren, onbedoeld, de “oude economie” een voordeel gegeven. Waar de monetaire autoriteiten in de ECB nog niet willen stoppen met deze fossiele subsidies, zijn de toezichthouders van de ECB gelukkig een stap verder. Inmiddels wordt van alle banken onder hun toezicht gevraagd om inzicht te geven in de klimaatrisico’s van hun financieringen. Al is er ook hier meer moed nodig: wanneer banken economische activiteit financieren met een relatief hoge uitstoot, zou de toezichthouder limieten moeten kunnen afdwingen.
Een ander aangrijpingspunt is de “prijs” van fossiele uitzettingen. De Europese kapitaalregels die momenteel opnieuw worden vernieuwd zouden extra kapitaal voor te hoge of nieuwe financieringen in fossiele projecten moeten eisen, omdat die nu eenmaal risicovoller geworden zijn.
Hoe de regels voor duurzame financiering ook zullen uitpakken, financiële instellingen moeten vaart maken met de decarbonisatie van de eigen portefeuilles. Voor zowel overheden als private financiers is de boodschap van de wetenschap helder: zorg voor een snelle economische transitie, ontmantel daartoe de fossiele verzorgingsstaat, stop financiering van nieuwe fossiele projecten en bouw CO2-intensieve assets af. Dat is een fenomenale operatie die alleen slaagt als we nu starten, de overheid uiterste consistentie aan de dag legt in het transitiebeleid, en financiers snappen dat onverkoopbaar schroot niet verdwijnt door een bos aan te planten.
